Για ένα συμμετοχικό Προϋπολογισμό

Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός αποτελεί μια διαδικασία συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με τους στόχους και την κατανομή των δημοσίων επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο. Η συμμετοχική διαδικασία συζήτησης αφορά τις προτάσεις του Προϋπολογισμού (σε επίπεδο δημοτικών διαμερισμάτων, δήμων αλλά ακόμα και στο πλαίσιο μιας δημοτικής επιχείρησης), η οποία αναπτύσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, με στόχο να καταρτιστεί μια πρόταση Προϋπολογισμού για το επόμενο έτος διαχείρισης, που θα έχει ως βάση τα αιτήματα των πολιτών.

Η διαδικασία στηρίζεται στην διοργάνωση ανοιχτών δημόσιων συνελεύσεων, οι οποίες διεξάγονται με βάση συγκεκριμένους κανόνες.

Ποιες δαπάνες διαχειρίζεται ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός;

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι σήμερα το μεγαλύτερο ποσοστό των εσόδων του Δήμου καλύπτουν οι ανελαστικές δαπάνες (αμοιβές προσωπικού, τρέχοντα έξοδα κτιριακών εγκαταστάσεων κ.λπ.). Έτσι το ποσό που περισσεύει για έργα και άλλες δραστηριότητες είναι αρκετά περιορισμένο. Ο Προϋπολογισμός των Πολιτών δεν αφορά τις ανελαστικές δαπάνες, αντλεί όμως πόρους από αυτές με έμμεσο τρόπο, π.χ. χρησιμοποιώντας δημοτικές εγκαταστάσεις (γήπεδα, κολυμβητήρια, θέατρο, αίθουσες προβολής, πράσινο κ.λπ.) ή αξιοποιώντας το προσωπικό του Δήμου σε συγκεκριμένες δραστηριότητες.

Πώς λειτουργεί ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός;

Επιδιώκεται να χωρίσει την πόλη σε ζώνες. Κάθε ζώνη να ταυτίζεται με μία ενιαία συνοικία, ώστε οι κάτοικοι που συμμετέχουν στη διαδικασία να έχουν γνώση των προβλημάτων και των αναγκών της περιοχής. Γίνονται σεβαστές οι παραδοσιακές συνοικίες, (π.χ. Ιστορικό κέντρο, Εργατικές κατοικίες κ.λπ.) σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η ταυτότητα της πόλης και να ενεργοποιηθεί η συλλογική μνήμη κάθε περιοχής.

Οι ζώνες πρέπει επίσης να έχουν, όσο είναι δυνατό, ομοιογενή κοινωνικά χαρακτηριστικά και υποδομές. Δεν εντάσσονται στην ίδια ζώνη περιοχές που έχουν έντονες ανισότητες μεταξύ τους ως προς τις υποδομές και τις ανάγκες, ώστε να διευκολύνεται ο προγραμματισμός των έργων και η ισορροπημένη κατανομή τους στο εσωτερικό κάθε ζώνης.

Δεν υπάρχει ένα μοντέλο συμμετοχής. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά παραδείγματα πειραματισμών, διαφορετικά μεταξύ τους, που έχει ενδιαφέρον να μελετηθούν. Σε κάθε περίπτωση, ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός πρέπει να θεωρείται ως ένα «εργαλείο» προοριζόμενο να διεγείρει την ενεργό συνείδηση του πολίτη, ώστε αυτός να συμμετέχει στις επιλογές που αφορούν τον τόπο όπου ζει και εργάζεται.

Ποιες είναι οι καινοτομίες και τα σημαντικότερα αποτελέσματα του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού;

Είναι μόνο μία από τις πολλές δυνατότητες συμμετοχής των πολιτών στη ζωή της πόλης, η οποία βέβαια έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς αφορά τη διαχείριση πόρων.

α) Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός επαναφέρει το κέντρο βάρους στον Προϋπολογισμό που παράγει πολιτικές σε σχέση με όσα γίνονται μέχρι σήμερα, που η διαδικασία ψήφισης του προϋπολογισμού είναι ζήτημα σχεδόν «πολιτικά ουδέτερο» και καθαρά τεχνικό. Ο προϋπολογισμός υποκρύπτει έντονα στοιχεία πολιτικών επιλογών. Ο Συμμετοχικός Προϋπολογισμός μπορεί να αποκαταστήσει το πολιτικό περιεχόμενο του Προϋπολογισμού, ως ενός πεδίου στο οποίο αποφασίζονται οι στόχοι των δημοτικών αρχών.

β) Η συζήτηση με τους πολίτες έχει ουσιαστικό χαρακτήρα. Δεν πρόκειται απλώς για μια συμβουλευτική συνεδρία. Πρόκειται για ένα πραγματικό άνοιγμα του διοικητικού μηχανισμού στον έλεγχο εκ μέρους των πολιτών και στην άμεση συμμετοχή τους στις επιλογές που αφορούν την περιοχή τους. Για παράδειγμα θα μπορούσαν να ελέγξουν οι κάτοικοι μιας περιοχής εάν τα χρήματα από την ένταξη στο σχέδιο πόλης έχουν επενδυθεί στην περιοχή τους όπως ο νόμος ορίζει.

γ) Η μεγαλύτερη συμβολή του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού δεν αφορά μόνο τη δυνατότητα που δίνει στους κατοίκους να αποφασίζουν τις θεματικές προτεραιότητες των επενδύσεων και τα επιμέρους έργα που θα υλοποιηθούν σ’ ολόκληρη την πόλη, αλλά και το γεγονός ότι μέσω αυτής της συλλογικής διαδικασίας οι πολίτες διαμορφώνουν μία έννοια των «κοινών αγαθών» για την πόλη τους.

Εφαρμόζεται σήμερα ο συμμετοχικός προϋπολογισμός;


Η διαδικασία του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού έγινε γνωστή από το Πόρτο-Αλλέγκρε μια πόλη της Βραζιλίας με πληθυσμό 1.3 εκατομμύρια κατοίκους, γνωστή από την 2η παγκόσμια συνάντηση του Κοινωνικού Φόρουμ, και εφαρμόστηκε σε πόλεις της Βολιβίας, του Περού και σε άλλες πόλεις της Λατινικής Αμερικής, στις Η.Π.Α., στη Ν. Ζηλανδία και στην Αφρική.

Σήμερα εφαρμόζεται σε έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό ευρωπαϊκών πόλεων. Στην Ισπανία π.χ. στην Κόρδοβα, Σεβίλλη, σε δήμους γύρω από τη Βαρκελώνη, την Καταλονία και την Ανδαλουσία. Στην Ιταλία στη Ρώμη, Νάπολη, Βενετία, σε δήμους του Μιλάνου. Στην Αγγλία στην ευρύτερη πόλη του Μάντσεστερ και του Σάλφορντ. Στη Γερμανία στο Βερολίνο, Έμστεντεν, Ράινστεντεν, Γκρος-Ούμσταντ, Έσλινγκεν. Είναι η χώρα με το μεγαλύτερο αριθμό εμπειριών (15-20 περιπτώσεις). Στη Γαλλία, σε δήμους του Παρισιού, στο Μορσάν-σιρ-Ορζ, στο Σεν-Ντενί στη Ναντέρ, στο Πουατιέ, στο Μπομπινί και αλλού.

Είναι φαντάζομαι απόλυτα κατανοητό ότι εάν η διαδικασία του Συμμετοχικού Προϋπολογισμού είναι εφαρμόσιμη σε πόλεις του εξωτερικού κατα μέσο όρο πολυπληθέστερες από τις ελληνικές και σε απρόσωπες κοινωνίες χωρίς έντονους κοινωνικούς δεσμούς, τότε είναι πιο εύκολο να εφαρμοστεί στις πόλεις μας και θα είναι το πιο χρήσιμο εργαλείο για την αναβάθμιση της πολιτικής σχέσης του πολίτη με τον Δήμο. Θεωρώ λοιπόν πως μια τέτοια πρόταση στρατηγικής για την Τοπική Αυτοδιοίκηση πρέπει να ενταχθεί στο πρόγραμμα του ΠΑΣΟΚ.

Πραγματικά χρήσιμη η παρουσίαση της έννοιας των συμμετοχικών προϋπολογισμών. Και συμφωνώ απόλυτα πως πρέπει να ενταχθούν στη στρατηγική του ΠΑΣΟΚ για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Υπάρχει τέτοια; Θυμάμαι πως είχα προτείνει πριν από μερικά χρόνια, την εκπόνηση προσχεδίου προγράμματος για υποψήφιους δημάρχους και νομάρχες. Το ΙΣΤΑΜΕ υλοποίησε την πρόταση αυτή. Τα κείμενα υπάρχουν. Μπορούν να βελτιωθούν. Για να βάζουμε εμείς ήδη τον πήχη ψηλότερα.
Αλλά ένα σημείο που θα ήθελα να σχολιάσω στην παρουσίαση των συμμετοχικών προϋπολογισμών είναι η δυνατότητα που προσφέρει στους πολίτες να σχεδιάσουν μόνοι τους τις υπηρεσίες που τους αφορούν. Μέχρι σήμερα υπάρχει ένας πατερναλισμός που υποδύεται πως γνωρίζει τις ανάγκες των πολιτών. De facto. Αλλά που τις περισσότερες φορές δεν μπαίνει ούτε στη διαδικασία να τις διερευνήσει. Αυτή η αντιδημοκρατική συμπεριφορά οφείλει να περιοριστεί. Στην Αγγλία (αλλά και σε πολλά άλλα σημεία του κόσμου), οι νεαρές μητέρες, οι έφηβοι, άτομα με ειδικές δεξιότητες, πρώην κατάδικοι και πολλές ακόμη ομάδες πληθυσμού, έχουν κληθεί να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μόνοι τους (το μόνοι είναι βέβαια σχετικό, εννοείται η επίβλεψη και η εκπαίδευση από ειδικούς) τις υπηρεσίες που τους αφορούν. Μόλις πριν λίγες ημέρες, το think tank Demos, εξέδωσε τη μελέτη του με τίτλο Making it Personal. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να βρεί στις 50 περίπου σελίδες του γιατί οι αυτο-κατευθυνόμενες υπηρεσίες κινητοποιούν τη νοημοσύνη χιλιάδων ανθρώπων για να παραχθούν καλύτερα αποτελέσματα για τους ίδιους και να πιάσουν καλύτερο τόπο τα χρήματά τους.