Η ιστορία κοιλοπονά (μέρος ΙΙΙ)

Αν με την λέξη "αριστερός" δεν εκφράζεται η κομματική ένταξη - όπως είπα στο δεύτερο μέρος - αλλά η στάση ζωής, το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις λέξεις - έννοιες "πρόοδος-προοδευτικός" ή "συντήρηση-συντηρητικός". Παρ' όλα αυτά, υπήρξε μια μεγάλη χρονική περίοδος όπου οι έννοιες "συντήρηση - πρόοδος" είχαν σχεδόν ταυτιστεί με τους πολιτικούς χώρους "δεξιά - αριστερά". Αφήνω απ' έξω αυτό που συνηθίζουμε να ονομάζουμε "κέντρο" γιατί ως κοινωνικός χώρος δεν προκαλέι ποτέ εξελίξεις αλλά τις διαχειρίζεται. Οι μεταβατικές περίοδοι της ιστορίας, όπως είναι αυτή που διανύουμε, χαρακτηρίζονται από μια διάχυση χώρων και εννοιών, άλλοτε μικρή και άλλοτε μεγάλη. Έτσι, παραδοσιακά αριστεροί κομματικοί χώροι υιοθετούν άκρως συντηρητικές θέσεις (π.χ. ΚΚΕ, μεγάλη μερίδα του ΠΑΣΟΚ, μικρότερη του ΣΥΡΙΖΑ) και το αντίθετο: παραδοσιακά δεξιοί χώροι, υιοθετούν προοδευτικές απόψεις.

Δεν έχει νόημα να ορίσουμε ανά περίπτωση ποια είναι η προοδευτική και ποιά η συντηρητική άποψη σήμερα. Είναι τόσο ανόητο όσο να προσπαθείς να οριοθετήσεις την κοίτη του ποταμού στη διάρκεια της μέγιστης πλημμύρας. Ας αφήσουμε την ιστορία να γραφτεί και ας βάλουμε τις απόψεις μας στη μάχη. Όταν σιγά - σιγά θα καταλαγιάζει ο κουρνιαχτός, όλα θα καθαρίσουν. Το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να κρατάμε ανοιχτά τα μάτια, τα αυτιά και το μυαλό μας (κυρίως αυτό).

Φτάνοντας στην Ελληνική πραγματικότητα, και δη σε αυτήν του ΠΑΣΟΚ, εύκολα διακρίνει κανείς όλα τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε μέχρι τώρα στα δύο πρώτα μέρη και στην αρχή του τρίτου: Με την ίδρυσή του και την πρό του 1981 πορεία του, κατέλαβε το χώρο του και προσδιορίστηκε ως "αριστερά" όχι μόνο λεκτικά αλλά και στην πράξη με την υιοθέτηση θέσεων ρήξης και αλλαγής. Η ίδια λογική ρήξης και αλλαγής ήταν συστατικό των πρώτων χρόνων της κυβερνητικής του παρουσίας. Είναι ανόητο να επιχειρηθεί να προσδιοριστεί χρονικά η περίοδος κάμψης αυτής της ανατρεπτικής λογικής του κυβερνητικού ΠΑΣΟΚ, καθώς δεν έγινε απότομα ούτε ταυτόχρονα σε όλους τους τομείς. Γεγονός είναι ότι σταδιακά συντηρητικοποιήθηκε και το ίδιο σταδιακά άρχισε η αμφισβήτηση της πολιτικής του.

Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές στην μακρόχρονη παραμονή του στην εξουσία, κατάφερνε να εκφράζει εν μέρει και να υιοθετεί απόψεις και πρακτικές ρήξεων. Με την πάροδο των χρόνων όμως επέρχονταν σχεδόν αναπόφευχτα η συντηρητικοποίηση ενός μεγάλου μέρους του κομματικού δυναμικού, η ταύτισή του με το κράτος και η υιοθέτηση λογικής διαχείρισης του συστήματος παρά ρήξης με αυτό. Πείτε το όπως θέλετε, οίηση, διαφθορά, βόλεμα, περιχαράκωση, καρέκλα... Η ουσία παραμένει η ίδια: Ο χώρος δεν μπορούσε πιά να ταυτιστεί με την έννοια της αριστεράς.

Και το μεγάλο ερώτημα που ανακύπτει είναι: Μπορεί το ΠΑΣΟΚ να υπερβεί εαυτόν και με ποιόν τρόπο; Αλλαγή πολιτικής, αλλαγή προσώπων; Kαι τα δύο; Θα πρέπει κάποιο να προηγηθεί; Αν ναι, ποιό είναι αυτό;

Τούτα τα ερωτήματα (θα έπρεπε να) καλούμαστε να απαντήσουμε. Θα το επιχειρήσω στο επόμενο, τέταρτο και ίσως τελευταίο, ποστ μου. Μέσα από την απάντησή μας, θα διαφανεί και η στάση που θα κρατήσουμε σε "προβλήματα" όπως αυτό των ρευμάτων και τάσεων (με γραφεία ή χωρίς), ή της κομματικής ηγεσίας ή της μορφής των οργανώσεων.

Λίγη υπομονή

Είναι νομίζω προφανής ο ρόλος της αριστεράς τον προηγούμενο αιώνα. Όμως οι αλλαγές που έφερε η "αριστερή" σκέψη δεν ήταν σε μια προσπάθεια να κατοχυρώσει την έννοια της "προόδου". Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το γεγονός ότι άλλος ήταν ο ορισμός της "προόδου" στον "ανατολικό" κόσμο και άλλως στον δυτικό. Ταυτόχρονα από το 1985 μέχρι και σήμερα "προοδευτικό" βαφτίζεται κάθε τι που περιορίζει το κράτος και απελευθερώνει την αγορά και τον ανταγωνισμό.
Πιστεύω λοιπόν ότι η "αριστερά" δεν πρέπει να δίνει μάχες για να κατοχυρώσει τους όρους "προοδευτικός" και "εκσυγχρονιστικός".
Αυτοί οι όροι δεν έχουν σταθερό περιεχόμενο και μάλλον φορτίζονται σε διαστήματα της ιστορίας με πολύ αρνητικές, ακόμα και ολοκληρωτικές επιλογές. Η "αριστερά" πιστεύω ότι οφείλει να δίνει τη μάχη για ζητήματα τόσο παλιά, όσο και οι θεωρίες του Μαρξ. Στο επίκεντρο μας οφείλει να βρίσκεται ο άνθρωπος και ορισμένες πανανθρώπινες αξίες που δεν πραγματεύονται με όρους προόδου ή συντήρησης, με όρους εκσυγχρονισμού ή σταθερότητας.
Η δημοκρατία, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ισότητα, η καταπολέμηση της εκμετάλλευσης, η ειρήνη, η αυτοδιάθεση των λαών οφείλουν να είναι στον πυρήνα της αριστερής σκέψης, ακόμα και αν η κοινωνική συμβατότητα ή η κρατούσα ιδεολογία-αντίληψη (που όλο και περισσότερο ελέγχεται από τα ΜΜΕ) αναζητά την "πρόοδο" αλλού.

Ο αιώνας που διανύουμε δεν είναι ο αιώνας της σύγκρουσης ανάμεσα στο παλιό ή στο καινούριο, ούτε ανάμεσα στο σύγχρονο ή το ξεπερασμένο. Με όρους "σύγχρονους" θα έπρεπε να εκθειάζουμε την παγκοσμιοποίηση και την δύναμη-προσφορά της οικονομίας στην ανάπτυξη. Αντίθετα η αριστερή σκέψη οφείλει να έχει στο επίκεντρο την κοινωνία και τον λαό.
Η σύγκρουση λοιπόν σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο γίνεται για να φέρουμε την παγκοσμιοποίηση στην υπηρεσία των πολλών, ακόμα και αν αυτό σημαίνει περισσότερη κρατική παρέμβαση.
Να φέρουμε την οικονομία στα μέτρα των δυνατοτήτων του πλανήτη, ακόμα και αν αυτό σημαίνει περιορισμό της κατανάλωσης και της ίδιας της παραγωγής.
Να εισάγουμε νέα μοντέλα παιδείας και πρόσβασης στη γνώση, που να διασφαλίζουν την ισότητα, ακόμα και αν αυτό σημαίνει μηδενισμό της ιδιωτικής παιδείας.
Οι πρωτοβουλίες που η αριστερά οφείλει να πάρει πηγάζουν ακόμα και σήμερα στον σκληρό πυρήνα των θεωριών για τα μέσα παραγωγής, τις πηγές πλούτου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η βαρβαρότητα του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού δεν αφήνει πολλά περιθώρια για να αναζητούμε την "πρόοδο". (Η "πρόοδος" έχει νόημα μόνο αν ταυτίζεται με την βελτίωση της καθημερινότητας για όλους -καθημερινότητα: άλλη μια απολιτική έννοια που έχει επιβάλει η επιφανειακή-δεξιά προσέγγιση της πολιτικής). Σε αυτή την βάση δεν υπάρχουν οριζόντιες διαιρέσεις στα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Σε αυτή την βάση η διάκριση αριστεράς-δεξιάς είναι εμφανής και δεν υπάρχει καμία σύγχυση.

το πρώτο και δεύτερο μέρος, θα καταλάβεις