Μεταβολές διαθεσιμότητας νερού στη Μεσόγειο: Λέσβος

Η Λέσβος ανήκει στο Υδατικό Διαμέρισμα των νησιών του Αιγαίου, ενός από τα 14 στα οποία διαιρείται η Ελλάδα. Το Διαμέρισμα αυτό είναι και το φτωχότερο σε υδάτινους πόρους σε σύγκριση με τα άλλα. Το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας υπολογίζει το συνολικό υδατικό δυναμικό στα 1.000.000.000 κυβικά μέτρα/έτος (CPER, 1989). Η Λέσβος ως το μεγαλύτερο νησί του Αιγαίου συνεισφέρει ένα σημαντικό μέρος στον παραπάνω μέγεθος.

Ο καταμερισμός και η αλληλοεπικάλυψη των αρμοδιοτήτων διαχείρισης των υδάτινων πόρων μεταξύ μιας πληθώρας κυβερνητικών οργάνων στην Ελλάδα φαίνεται ότι επηρεάζει και την Λέσβο. Επιπλέον, η ίδια η διαδικασία λήψης αποφάσεων παρεμποδίζει τις προσπάθειες της τοπικής αυτοδιοίκησης, προκαλώντας καθυστερήσεις στον σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων. Από αυτήν την άποψη ο έγκαιρος σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός ενιαίου πλαισίου διαχείρισης υδάτινων πόρων στο νησί συνιστά αναγκαία προϋπόθεση για την μελλοντική ανάπτυξη.

Στο Υδατικό Διαμέρισμα του Αιγαίου, η αγροτική δραστηριότητα καταναλώνει το 70% του συνολικού υδατικού δυναμικού, τα νοικοκυριά το 29% και η ενέργεια/βιομηχανία μόνο το 1%. Εκτιμάται ότι η κατανάλωση νερού στην Λέσβο θα πρέπει να βρίσκεται στα ίδια ποσοστά, αυτό χρειάζεται περαιτέρω έρευνα.

Οι υδάτινοι πόροι στις παραλιακές περιοχές του νησιού διατίθενται πρωταρχικά στον τουρισμό. Η αλιεία και η βιομηχανία παρουσιάζονται στις ακτές της Καλλονής και της Γέρας. Γενικά, η ποιότητα του νερού είναι πολύ καλή (Ερεσός), με εξαίρεση την μόλυνση που υφίσταται σε ορισμένες περιοχές (Γέρα). Όπως και σε ολόκληρη την Ελλάδα, η νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος είναι ακόμη υπό διαμόρφωση. Το νότιο μέρος της Καλλονής αποτελεί έναν πολύτιμο υγροβιότοπο για την προστασία σπάνιων πουλιών, ο οποίος συμπεριλήφθηκε στον κατάλογο των περιοχών NATURA και αναμένεται η έγκριση προγραμμάτων για την χρηματοδότηση της προστασίας της.

Προκειμένου να υπάρξει ένα ενιαίο πλαίσιο διαχείρισης των υδάτινων πόρων για την Λέσβο, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι παρακάτω σημαντικές παράμετροι:

Με την εφαρμογή μιας απλουστευμένης ανάλυσης, χρησιμοποιώντας την ορθολογική μέθοδο, η συνολική ετήσια επιφανειακή υδατική απορροή της Λέσβου υπολογίζεται στα 300.000.000 κυβικά μέτρα. Κατά τον υπολογισμό αυτό, χρησιμοποιήθηκε η μέση τιμή απορροής 180 χιλιοστών για όλο το νησί. Εντούτοις, μπορούν να γίνουν πιο εμπεριστατωμένες αναλύσεις για κάθε μία από τις μεγάλες λεκάνες απορροής, λαμβάνοντας υπόψη τους υπάρχοντες γεωλογικούς σχηματισμούς και την γεωγραφική τους τοποθεσία. Ως εκ τούτου, η λεκάνη απορροής του ποταμού Ευεργετούλια στα ανατολικά του νησιού, με επικρατούντα τα υδατο-περατά πετρώματα (ασβεστόλιθος, δολομίτες κ.α.) και έκταση 90 τετρ. μέτρα, έχει συνολικά μέση επιφανειακή απορροή 9.700.000 κυβικά μέτρα ετησίως .

Το δυτικό μέρος του νησιού, όπου η μέση ετήσια βροχόπτωση είναι 415 χιλστ, έχει μεγαλύτερες ποσότητες επιφανειακής υδατικής απορροής σε σύγκριση με το εμφανώς πιο υγρό ανατολικό μέρος στο οποίο η βροχόπτωση φθάνει τα 725 χιλστ. Τα υψηλότερα επίπεδα απορροής στη δυτική Λέσβο οφείλονται στους ακόλουθους παράγοντες:

Φράγμα Ερεσού. Το δυτικό τμήμα του νησιού της Λέσβου είναι ξηρό και πετρώδες με λίγη βλάστηση, σε αντίθεση με το υγρό και πιο εύφορο ανατολικό τμήμα του νησιού που είναι σχεδόν καλυμμένο με δάση ή ελαιώνες. Η διάκριση μεταξύ ξηρής δυτικής Λέσβου και γόνιμης ανατολικής Λέσβου είναι το βασικό στοιχείο που προσδιορίζει το υδατικό δυναμικό, τις υδρολογικές παραμέτρους και συνεπώς τις περιβαλλοντικές συνθήκες και την οικονομική ανάπτυξη του νησιού. Πέρα από τις κλιματικές διαφοροποιήσεις, η διάκριση στηρίζεται πρωταρχικά στην γεωλογία των δύο περιοχών και δεύτερον στις ενδεχόμενες επεμβάσεις του ανθρώπου στο δυτικό μέρος. Μετά από την μεγάλη ζήτηση νερού για οικιακή χρήση και άρδευση γεωργικών καλλιεργειών και την πρόσφατη πλημμύρα στα πεδινά της Ερεσού, κατασκευάστηκε ένα φράγμα στο χαμηλότερο σημείο της λεκάνης απορροής του ποταμού Καλάνδρας.

Η επιχειρησιακή ικανότητα αποταμίευσης νερού του φράγματος είναι 2.550.000 κυβικά μέτρα με μέγιστο όριο τα 2.760.000 κυβικά μέτρα. Η λεκάνη γεμίζει με το νερό από την ανάντη λεκάνη απορροής, καλύπτοντας μια έκταση 26,7 τετρ. χιλμ. Πολλοί αγρότες αρδεύουν τα χωράφια τους χρησιμοποιώντας ιδιωτικές πηγές και γεωτρήσεις. Το υπόγειο υδατικό δυναμικό της πεδιάδας δεν είναι επαρκές για την κάλυψη των αναγκών. Ως συνέπεια της έλλειψης νερού και έργων υποδομής, η άρδευση είναι ανεπαρκής και συνήθως το νερό είναι χαμηλής ποιότητας. Το φράγμα αρδεύει την πεδινή περιοχή, η οποία καλύπτει 377,4 εκτάρια. Τα έργα άρδευσης αναμένεται να επεκταθούν και στην γειτονική λοφώδη περιοχή 404,3 εκταρίων. Το νερό θα αντλείται σε μια ψηλότερη δεξαμενή και κατόπιν θα διανέμεται στους γεωργούς διαμέσου ενός δικτύου υπόγειων αγωγών.

Μεγάλες ποσότητες υδατικής απορροής, εξαιτίας πλημμύρων, παρατηρούνται κατά τη διάρκεια των βροχοπτώσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις απότομες πλαγιές, τα ρηχά εδάφη και τα σχετικά αδιαπέρατα πυριγενή πετρώματα που χαρακτηρίζουν την λεκάνη απορροής της Καλάνδρας. Βάση των σημερινών κλιματικών και εδαφικών συνθηκών, εκτιμάται ότι η ποσότητα ροής του νερού στο φράγμα θα είναι της τάξης των 93.000.000 κυβικά μέτρα/δευτερόλεπτο με συχνότητα εμφάνισης 5 έτη. Η ετήσια υδατική απορροή υπολογίζεται στα 224 χιλστ. Η συνολική ποσότητα νερού που θα μεταφέρεται στο φράγμα αναμένεται να είναι 5.981.000 κυβικά μέτρα, δηλ. περίπου το μισό της μέγιστης ικανότητας αποταμίευσης της δεξαμενής. Επίσης εκτιμάται ότι το 42,6% της συνολικής ετήσιας απορροής θα αποθηκεύεται στο φράγμα, προστατεύοντας έτσι την πεδινή περιοχή από την πλημμύρα. Το επίπεδο προστασίας από πλημμύρες θα είναι μεγάλο, επειδή η περιοχή αποστράγγισης στο φράγμα αντιπροσωπεύει το 45% της συνολικής λεκάνης απορροής του ποταμού. Ο ποταμός στα ανάντη του φράγματος υπό φυσιολογικές συνθήκες έχει επιφανειακή ροή από το Δεκέμβριο έως τον Μάιο.

Σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις εξαιτίας της κατασκευής του φράγματος δεν αναμένονται αφού το έργο αυτό είναι μεσαίου μεγέθους. Επιπλέον, όλες οι ενδεχόμενες αρνητικές επιπτώσεις πάνω στο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον ελήφθησαν υπόψη κατά τον σχεδιασμό του έργου.